Amerika boksining o‘zbek tarixi

O‘zbekistonda boks maktabini birinchi kim tashkil etganini bilasizmi? Sidney Jekson - bu nom nafaqat o‘zbek boksining tarixi, balki butun mamlakatimiz sport atletikasi bilan bog‘liq.

Ikki amerikalikning o‘sha paytda chor Rossiyasiga qilgan ajoyib sayohati Sharqning sirli mamlakatiga uzoq vaqt muhojiroti bilan yakunlandi.

Bu hikoya dastlab oddiy qiziquvchanlikdan boshlandi. Sidney Jekson XIX asrning oxirida Nyu-Yorkda kichik yahudiy oilada tug‘ilgan. U otasini juda erta, 6 yoshida yo‘qotgan. Uzoq yillar kimyoviy zavodda ishlagan otasi Lui Jekson tez orada sil kasalligidan vafot etadi. Onasi yolg‘iz boquvchisini yo‘qotib, tikuvchilik fabrikasiga ishga boradi va oilasini zo‘rg‘a boqadi. Yosh Sid va uning ukalari maktabdagi darslarni ko‘chada ishlash bilan birlashtirishga majbur bo‘ladi. Bir kuni uning sinfdoshi maktabga kuchli bokschilarni surati tushirilgan sport jurnalini olib keldi. O‘shandayoq Jekson kelajakda kim bo‘lishni xohlayotganini bilgan edi.

1914 yilga kelib u allaqachon yosh professional sportchi va AQSH terma jamoasining aʼzosi bo‘lib, dunyo bo‘ylab sayohat qilishni boshlagan edi. Bir kuni u bokschi do‘sti Frenk Jill bilan Rossiyaga borishga hamda u taʼkidlaganidek “ko‘chalarda aylanib yurgan ayiqlarni ko‘rish”ga qaror qildi. Amerikaliklarga ayiqlarni ko‘rish nasib etmadi va ular Sankt-Peterburgga, undan so‘ng Moskvaga ketishdi. Keyin mehmonxonada gazetalardan Birinchi Jahon urushi boshlanganini bilib qolishdi. Yo‘llar yopiq edi va ular Rossiyada qolishga majbur bo‘lishdi. O‘sha davrda Rossiyada bo‘lish xavfli edi va ularga vaqtincha Turkiston poytaxti – Toshkentga ko‘chib o‘tishni maslahat berishdi.

Toshkentdan ular telegraf stantsiyalaridan vatanlariga qaytish uchun pul yuborish iltimosi bilan telegramma yuborishgan, ammo pul faqat uning do‘sti Jillga etib kelgan. Hatto arzon mehmonxonada yashashi uchun mablag‘i yo‘qligini anglab, u bu yerda ishlash uchun Toshkent gubernatoriga murojaat qiladi. Ammo o‘shanda Markaziy Osiyoda boks haqida kam odam bilar edi va shuning uchun Sidney tikuvchilik kasbi bilan shug‘ullana boshlaydi. Mehnatkash va tajribali sportchiga o‘zining kuchi va jismoniy tayyorgarligiga mos kostyumlar uchun tugmalarni tuzatish va tikishdan jiddiyroq ish lozim edi.

Sidney ko‘ngilli bo‘lib ishtirok etgan Rossiyadagi fuqarolar urushi tugaganidan so‘ng, u Toshkentga qaytib, sport bo‘yicha instruktor bo‘lib ishladi, keyin esa Romanovlar oilasi binosida tashkil qilingan sport klubiga ishga kirib, u yerda kashshoflar uchun turli to‘garaklar  tashkil qilgan, aynan o‘sha yerda Sidney bolalarga boksni o‘rgatishni boshlaydi.

Mashg‘ulotlar uchun sport anjomlarini, Sidney o‘z qo‘llari bilan, oddiy so‘z bilan aytganidek, qo‘lbola materiallardan yasaydi. Qo‘lbola ringni eski kema brezentidan tayyorladi, uch  juft eski qo‘lqopni qayta tikdi va yana bir nechtasini yaqin oradagi qassobxonadan sotib olingan charmdan va ot yollaridan tikib tayyorladi. Murabbiy qoplardan zarb anjomlarini yasadi. Shunday qilib, amerikalik sportchi tomonidan tashkillashtirilgan Toshkentdagi birinchi boks klubining tarixi g‘alati sarguzasht bilan boshlandi.

Boksdan tashqari, g‘ayratli va baquvvat murabbiy o‘z shogirdlariga engil atletika, suzish va hattoki futbolni ham o‘rgata boshladi. 1921-yilda mo‘’jiza sodir bo‘ldi. Jekson mahalliy Olimpiada o‘yinlariga tayyorgarlik ko‘rayotganida, Amerika elchisi AQShga qaytish uchun hujjatlari bilan Toshkentga keldi. Ammo Sidney Jekson rad javobini quyidagi so‘zlar bilan aytdi: “Bir necha yil oldin, men uyga qaytish uchun hamma narsani bergan bo‘lar edim, ammo endi hamma narsa o‘zgardi. AQSh fuqarosi bo‘lish men uchun katta sharaf, lekin bu yerda qolish va ushbu mamlakatga xizmat qilish men uchun yanada sharafliroqdir. Sizga ishonadigan va umidga to‘lgan ko‘zlarga qarang. Buning uchun hamma narsani bersangiz bo‘ladi!”.

Sidney Jekson ko‘p yillar davomida O‘zbekiston SSRning boks bo‘yicha bosh murabbiyi bo‘lib ishladi va 1957-yilda u o‘ndan ortiq milliy chempionlarni tarbiyalab, xizmat ko‘rsatgan murabbiy unvoniga sazovor bo‘ldi.

Keyinchalik Sidney Jeksonning ko‘plab talabalari va shogirdlari yaxshi va nufuzli mukofotlarga, ba’zilari esa ilmiy darajalarga ega bo‘lishdi, ammo ular o‘zlarini “jeksonchilar” deb atashadi va ular “Sid bobo maktabida” butun hayotga etadigan chiniqishni olishganliklariga ishonishadi.

1978-yilda Sidney Jekson vafotidan 10 yil o‘tgach, Toshkentga bir kunlik tashrif bilan jahon boksining afsonasi Muhammad Ali tashrif buyuradi. U bu yerda, Toshkentda o‘zining xalqaro ringga chiqishidan yarim asr ilgari Amerika boksning ona maktabi chempionlari tayyorlanayotganligini bilarmidi, bilmayman ...

Ma’lumki, yaxshi maktabning bilimlari  avloddan-avlodga o‘tib keladi. Bugun ham o‘zbek bokschilari bizni har kuni yutuqlari bilan quvontirmoqda.

Bizning davrdayoq boks bo‘yicha O‘zbekiston terma jamoasi Rio-de-Janeyrodagi Olimpiya o‘yinlarida birinchi marta Frantsiya, Kuba, Qozog‘iston va Rossiyani ortda qoldirib, medallar soni bo‘yicha barcha rekordlarni o‘rnatdi (uchta “oltin”, ikkita “kumush” va ikkita “bronza”).

Boshqalar qatorida bokschimiz Hasanboy Do‘smatov Olimpiada oxirida eng kuchli texnik bokschiga topshiriladigan Vel Barker kubogi sovrindori bo‘ldi. Xasanboy ushbu nufuzli kubok bilan taqdirlangan o‘zbekistonlik birinchi bokschi bo‘ldi.

Izoh qoldirish

Fikr qoldirish uchun siz ijtimoiy tarmoqlar orqali kirishingiz kerak:


Tizimga kirish orqali siz qayta ishlashga rozilik bildirasiz Shaxsiy malumot